هونەر لە سەردەمی زیرەکی ئامێرەکاندا

ڕەفیق ئەنادۆڵ: یەکێک لە ووتاربێژەکانی ساڵی ٢٠٢١ کەبەهۆی کۆرۆناوە بە شیوازی ئۆنلاین پێشکەشکرا.

وەرگێڕان و ڕیسێرچ: ئازەر عوسمان

سڵاو من ڕەفیقم. من هونەرمەندی میدیاییم. من داتاکان وەکو ڕەنگێک بەکاردەهێنم و بە فڵچەی بیرکردنەوە ڕەنگ دەکەم کە زیرەکی دەستکرد یارمەتی دەدات. بە بەکارهێنانی فەزای تەلارسازی وەک کانڤاس، هاوکاری لەگەڵ ئامێرەکان دەکەم بۆ ئەوەی بیناکان خەون و خەونبینینیان هەبێت. لەوانەیە پرسیارەکەت ئەوە بێت کە هەموو ئەمانە مانای چییە؟ کەواتە با تکایە بتبەم بۆ ناو کارەکەم و دونیاکەم. من شاهیدی هێزی خەیاڵم کاتێک تەمەنم هەشت ساڵ بوو لە منداڵیدا لە ئەستەنبوڵ گەورە بووم. ڕۆژێک، دایکم کاسێتێکی ڤیدیۆیی فیلمی زانستی خەیاڵی Blade Runner ی هێنایە ماڵەوە. بە ڕوونی بیرمە کە سەرسام بووم بە دیدگای تەلارسازی سەرسوڕهێنەری داهاتووی لۆس ئەنجلۆس، شوێنێک کە پێشتر نەمبینیوە. ئەو دیدە بوو بە بەشێکی سەرەکی لە خەونەکانی ڕۆژانەمدا. کاتێک لە ساڵی ٢٠١٢ گەیشتمە LA بۆ پرۆگرامی دەرچوون لە هونەری میدیای دیزاین، ئۆتۆمبێلێکم بە کرێ گرت و لە ناوەندی شار ڕۆیشتم بۆ بینینی ئەو جیهانە نایابەی لەمێشکمدا بنیاتم نابوو هەروەها بوونی  هەبوو. دێڕێکی دیاریکراوم لەبیرە کە بەردەوام لە سەرمدا دووبارە و سێبارە یاری دەکرد. ئەو دیمەنەی کە ئەندرۆید لە ڕەچەڵەک تێدەگات کە لە ڕاستیدا یادەوەرییەکانی هی ئەو نین، وە کاتێک دێکەر پێی دەڵێت یادەوەرییەکانی کەسێکی ترن. لەو ساتەوەختەوە یەکێک لە ئیلهامبەخشەکانی من ئەم پرسیارە بووە، ئامێرێک دەتوانێت چی لە یادەوەرییەکانی کەسێکی تر بکات؟

یان بڵێین بە شێوازێکی تر، ئایا بوون بە AI لە سەدەی بیست و یەکەمدا مانای چییە؟ هەر ئامێرێکی ئەندرۆید یان AIتەنها زیرەک دەبێت بە مەرجێک ئێمە هاوکاری لەگەڵ بکەین. دەتوانێت ئەو شتانە بنیات بنێت کە زیرەکی مرۆڤ بەنیازە بەرهەمی بهێنێت بەڵام توانای ئەوەی نییە. بیر لە چالاکییەکانت بکەرەوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بۆ نموونە. تا زیاتر کارلێک لەگەڵیان بکەیت زیرەکتر دەبن. ئەگەر ئامێرەکان بتوانن بیرەوەرییەکان فێربن یان پرۆسێس بکەن، ئایا دەتوانن خەونیش ببینن، خەون ببینن، بەبێ ئیرادەیان بیربکەنەوە، یان پەیوەندی لە نێوان خەونی چەند کەسێکدا دروست بکەن؟ ئایا بوون بە AI لە سەدەی بیست و یەکەمدا بە سادەیی مانای ئەوەیە هیچ شتێک لەبیر نەکەیت؟ وە ئەگەر وایە، ئایا ئەوە شۆڕشگێڕانەترین شت نییە کە لە هەوڵە سەدەکانی درێژخایەندا بۆ سوود وەرگرتنی مێژوو لە سەرانسەری میدیادا ئەزموونی کردووین؟ بە واتایەکی تر لە دوای Redd Le Scouts Blade Runner تا چەند گەیشتووی؟ بۆیە لە ساڵی ٢٠١٤ ستۆدیۆکەم دامەزراند و تەلارساز و زانایانی کۆمپیوتەر و داتا و زانایانی دەمار و مۆسیقاژەن و تەنانەت چیرۆکنووسەکانیشم بانگهێشت کرد بۆ ئەوەی لەگەڵم بن لە بەدیهێنانی خەونەکانم. ئایا داتا دەتوانێت ببێتە ڕەنگ؟ ئەمە یەکەم پرسیار بوو کە لە کاتی دەستپێکردنی گەشتەکەماندا بۆ چەسپاندنی هونەری میدیا لە تەلارسازیدا بۆ پێکدادانی جیهانی مەجازی و فیزیکی لێمان کرد. بۆیە دەستمان کرد بە خەیاڵکردنی ئەوەی کە من پێی دەڵێم شیعریی داتا.

یەکێک لە وێناکردنی مەجازی یەکەم پڕۆژەکەمان پارچەیەکی پەیکەری داتا گشتی بوو کە لەلایەن شاری سانفرانسیسکۆوە ڕاسپێردرابوو. کارەکە بانگهێشتی بینەران دەکات بۆ ئەوەی بەشێک بن لە ئەزموونێکی جوانکاری سەرنجڕاکێش لە فەزای شارستانی زیندوودا بە وێناکردنی تۆڕی پەیوەندییەکانی شارەکە خۆی. هەروەها وەک بیرخستنەوەیەک وەستاوە کە چۆن دەتوانرێت داتا نەبینراوەکانی ژیانی ڕۆژانەمان، وەکو فیدی تەلەفزیۆنی کە لێرەدا نوێنەرایەتی دەکرێن، ببینرێت و بگۆڕدرێت بۆ زانیاری هەستیاری کە دەتوانرێت بەکۆمەڵ ئەزموون بکرێت. لە ڕاستیدا داتاکان تەنیا کاتێک دەتوانن ببنە زانین کە ئەزموون بکرێت و هەم ئەم زانیارییە و هەم ئەم ئەزموونە دەتوانێت چەندین شێوە بگرێتەبەر. لە کاتی لێکۆڵینەوە لەم جۆرە پەیوەندیانە لە ڕێگەی پۆتانسێلی ئەمریکی لە زیرەکی ئامێرەوە، هەروەها بیرمان لە پەیوەندی نێوان هەستەکانی مرۆڤ و توانای ئامێرەکە بۆ ھاوشێوەکردنی سروشت کردەوە. ئەم پرسیارانە لە کاتی کارکردن لەسەر تابلۆی داتاکانی با دەستی پێکرد. ئەوان شێوەی شیعری بینراویان گرتەبەر لەسەر بنەمای کۆمەڵە زانیارییە شاراوەکان کە لە هەستەوەرەکانی با کۆمان کردبووەوە. پاشان ئەلگۆریتمەکانی درووستکەر بەکاردەهێنین بۆ گۆڕینی خێرایی با و پەستان و ئاراستەی با بۆ ڕەنگێکی داتا ئەسیری. ئەنجامەکەی ئەزموونێکی مێدیتەیشن و لە هەمان کاتدا گەمژانە بوو. ئەم پەیکەرە داتا جوڵاوییە بە ناوی بۆسپۆرس، هەوڵێکی هاوشێوە بوو بۆ پرسیارکردن لە توانای ئێمە بۆ دووبارە خەیاڵکردنی ڕووداوە سروشتییەکان.

بە بەکارهێنانی کۆکردنەوەی ڕاداری فرێکوێنسی بەرزی دەریای مەڕمەراس، داتای ڕووی دەریامان کۆکردەوە و جووڵەی داینامیکیمان بە زیرەکی ئامێرەکان پێشبینی کرد. ئێمە هەستێکی نوقمبوونمان لە دیمەنێکی ئارام و لە هەمان کاتدا بەردەوام لە گۆڕانی دیمەنی دەریای دەستکرددا دروستکرد. زۆرجار بینین بە مێشک پێی دەوترێت خەیاڵ. وە بۆ من، خەیاڵکردنی تەلارسازی تەنها لە شووشە، کانزا، یان کۆنکرێت تێدەپەڕێت، لەبری ئەوە تاقیکردنەوە لەسەر زۆرترین ئەگەرەکانی زیاتری نوقمبوون و ڕێگاکانی زیادکردنی تێڕوانینمان لە ژینگە دروستکراوەکاندا. توێژینەوەکان لە بواری زیرەکی دەستکرددا ڕۆژانە گەشە دەکەن، هەستمان بەجێدەهێڵێت کە پەیوەندیمان بە سیستەمێکەوە هەیە کە لە خۆمان گەورەتر و زاناترە. لە ساڵی ٢٠١٧ کتێبخانەیەکی سەرچاوە کراوەی بەڵگەنامە کولتوورییەکانمان لە ئەستەنبوڵ دۆزیەوە و دەستمان کرد بە کارکردن لەسەر خەونبینینی ئەرشیف، کە یەکێکە لە یەکەم دامەزراوە گشتیەکانی جیهان کە بە AI بەڕێوەدەبرێت. AIیەک کە نزیکەی 1.7 ملیۆن بەڵگەنامە دەکۆڵێتەوە کە 270 ساڵ دەخایەنێت. یەکێک لە ئیلهامبەخشەکانی ئێمە لەم پرۆسەیەدا کورتە چیرۆکێک بوو بە ناوی کتێبخانەی بابل لە نووسینی نووسەری ئەرجەنتینی هۆرگێل لویس ئۆرگێس. لە چیرۆکەکەدا نووسەر گەردوونێک لە شێوەی کتێبخانەیەکی فراواندا بیردەکاتەوە کە هەموو کتێبە ئەگەرییەکانی ٤١٠ لاپەڕەیی بە فۆرمات و کۆمەڵە کارەکتەرێکی دیاریکراو لەخۆدەگرێت. لە ڕێگەی ئەم وێنە ئیلهامبەخشەوە، ڕێگەیەکمان لە خەیاڵدا خستە بەرچاو کە بە شێوەیەکی فیزیکی لە ئەرشیفە فراوانەکانی زانین لە سەردەمی زیرەکی ئامێرەکاندا بگەڕێین.

دەرئەنجامی کارەکە وەک دەبینین فەزای نوقمکەر بوو کە بەکارهێنەر بەڕێوەی دەبرد. خەونبینینی ئەرشیف بە قووڵی ئەزموونی کتێبخانەیەکی لە سەردەمی زیرەکی ئامێرەکاندا گۆڕی. خەونبینینی ئامێرەکان گەڕانێکە بۆ کات و شوێن کە لە ڕێگەی ئەرشیفی فۆتۆگرافی گشتی شاری نیویۆرکەوە ئەزموون دەکرێت. بۆ ئەم پڕۆژەیەی کە یەکێکە لە جۆرەکانی، ئێمە ئەلگۆریتمەکانی فێربوونی ئامێرەکانمان جێگیر کرد بۆ دۆزینەوە و پرۆسێسکردنی زیاتر لە 100 ملیۆن وێنەی شارەکە. ئێمە سیستەمێکی گێڕانەوەی داهێنەرانەمان دیزاین کرد بۆ بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد بۆ پێشبینیکردن یان خەونبینین بە وێنەی نوێ، ئەمەش ڕێگە بە بینەر دەدات هەنگاو بنێتە ناو تێکەڵاوێکی خەوناویی ڕابردوو و داهاتووی نیویۆرک.

 لەگەڵ قووڵبوونەوەی پڕۆژەکەمان لە بیرهێنانەوە و گواستنەوەی زانین، زیاتر بیرمان لەوە کردەوە کە چۆن یادەوەرییەکان بیرەوەرییەکی ئیستاتیک نین، بەڵکو لێکدانەوەی هەمیشە گۆڕاون بۆ ڕووداوەکانی ڕابردوو. بیرمان لەوە کردەوە کە چۆن ئامێرەکان دەتوانن ڕووداوە نائاگا و بەئاگاکانی وەک خەون بینین و بیرهێنانەوە و خەونبینین ھاوشێوە بکەن. بەم شێوەیە یادەوەری توانەوەمان دروست کرد بۆ ئەوەی ساتەوەختی بیرهێنانەوە بەدی بکەین. سروشەکە لە ڕووداوێکی دڵتەزێنەوە هات کاتێک زانیم کە مامم تووشی نەخۆشی ئەلزەهایمەر بووە. لەو کاتەدا تەنها شتێک کە دەمتوانی بیری لێبکەمەوە ئەوە بوو کە ڕێگەیەک بدۆزمەوە بۆ ئەوەی ئاهەنگ بگێڕین کە چۆن و چیمان لەبیرە کاتێک هێشتا توانای ئەوەمان هەیە.