داستان بەرزان
زۆرینەمان دەرهێنەرى سینەماى ئێران (عەباس كیاڕۆستەمى)مان وەك سینەماكار ناسیوە و ئەوانەى بینەری فیلم بن ئاشنان بە فیلمەكانى (تامى گێلاس، شیرین، بە نێو درەختە زەیتوونەکاندا، كۆپی هاوتای ڕەسەن، ماڵی هاوڕێ لە كوێیە؟ كڵۆسئەپ…)ى ئەم دەرهێنەرە، كە بەهۆیانەوە بۆتە خاوەنى چەندین خەڵاتى جیهانى و هاوكات جێگەى ڕەزامەندى چەندین گەورە دەرهێنەری سینەماى جیهانى، كە دیارترینیان (كورۆساوا)یە كە پێى وایە (سینەماى دونیا دواى ئەو خاوەنى دەرهێنەرێكى گەورەیە كە دەتوانێت فیلمى زۆر باشتر دروست بكات.)
فیلمەكانى كیاڕۆستەمى هەڵگرى زۆر ئایدیا و كۆنسێپتى جیاوازن، لەوانە (مردن، عەشق، بێزاریی، چەوساندنەوە…) بەڵام سەرجەم ئەم تێمایانە لە ڕیتمێكى نەرم وەك ئاوێكى ڕەواندا دەخاتەڕوو، تەنانەت هەڵچونە درامییەكان لەلاى ئەم دەرهێنەرە بەو جۆرەنین كە زۆر دەرهێنەری دیكە بەكاریدەبەن، بەڵكو هێمنییەكیان تێدایە كە تایبەتمەندى دەبەخشێت بە گۆڕانكارییە درامییەكان، هەربۆیە دەتوانین ئەو نەرم و نیانییەى ڕیتمى هەڵچونە درامییەكان ناوبەرین بە ڕیتمى كیاڕۆستەمیانە، ڕاستە زۆر لە دەرهێنەرەكانى سینەماى ئەوروپى زۆرینەجار جۆرێك لە ڕیتمى نەرم و لەسەرخۆ لە فیلمەكانیاندا هەیە، بەڵام ئەوەى لاى كیاڕۆستەمى هەیە جۆرێكى دیكەیە، بۆیە چێژێكى دیكەش دەبەخشێت، كە من بۆخۆم سەرسامى ئەو ساتانەم كە هەست دەكەم دەرهێنەر ڕیتمى تەواوى ڕەگەزەكانى فیلمەكەى گرتووە و بە كامى دڵى خۆی و بەو جۆرەى دەیخوازێت ئاڕاستەیان دەكات، نەك لە ئەنجامى بەركەوتنى هۆكارە جیاوازەكانى دروستكردنى ڕیتمدا تووشى جۆرێك لە سەرلێشوان ببێت و نەزانێت بە چ شێوە و بۆ چ مەبەستێك یەكانگیریی لە نێوان ڕەگەزەكاندا دروست بكات، كە لێرەدا پێم باشە هێما بۆ چەند جۆرێكى هۆكارى دروستكردنى ڕیتم بكەم، لەوانە(وێنە و جوڵەى كامێرا، دەنگ و جوڵەى ئاكتەر، موزیك و كارتێكەرە دەنگییەكان، لۆكەیشن و ڕەنگ، تەكنیك و شێوازى مۆنتاژ… )
ئەوەى بابەتى ئەم كورتە نووسینەیە هێماكردنە بۆ دیدگاى شاعیرانەى كیاڕۆستەمى لە فیلمەكانیدا، هەڵبەت بە بینى كارە سینەماییەكانى باشتر ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە، كە ئەم دەرهێنەرە چەندە خاوەنى ڕوانینێكى شیعرییە لە كارەكانیدا، ئەوەتا لەو ناوانەوە دەركى ئەو شیعریەتە دەكەین كە کیاڕۆستەمى بۆ فیلمەكانى هەڵیبژاردوون، بۆ نموونە(تامى گێلاس، بە نێو درەختە زەیتوونەكاندا…) یاخود ئەگەر لە بابەتى فیلمەكانى بڕوانین، لە فیلمى (تامى گێلاس)دا پیاوێك بەدواى كەسێكدا دەگەڕێت یارمەتى بدات تاوەكو بە زیندوویى بیخاتە چاڵێكەوە و خۆڵ بەسەریدا بكات! یاخود لە فیلمى (كڵۆسئەپ)دا كەسێك لە ئەنجامى سەرسامى بە سینەما و كەسایەتى دەرهێنەرى سینەماى ئێران (موحسین مەخمەڵباف)خۆی دەكاتە ئەو دەرهێنەرە و خێزانێك فریودەدات بەوەى كە گوایە لە فیلمەكەیدا كوڕەكەیان بەشداریی پێدەكات! پاشان بە وردبوونەوەمان لە لۆكەیشن لە فیلمەكانى كیاڕۆستەمى ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە ئەم دەرهێنەرە چەندە خاوەنى دونیابینییەكى شاعیرانەیە بۆ شوێن و ئەو كەشەى بۆ فیلمەكانى سازیدەكات، نمونەى بەرچاوى ئەم لایەنەش فیلمەكانى (بە نێو درەختە زەیتوونەكاندا و ماڵی دۆست لە كوێیە؟) كە هەریەكێكیان نوقمى ئەو ڕوانگە شاعیرانەیەى ئەم دەرهێنەرەن كە بۆ شوێن لە فیلمەكانیدا هەیەتى.
بە وردبوونەوەى زیاترمان لە ڕەگەزە پێكهێنەرەكانى دیكەى فیلم لەلاى كیاڕۆستەمى، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ئەم دەرهێنەرە لەسەر ئاستەكانى دیكەى وەك (دەرهێنان، دیالۆگ، فیگۆری كاراكتەرەكان و تەكنیكى بەیانكردن…)یش خەریكى بەرهەمهێنانى چ شیعرییەتێكە بۆ بەهێزتركردنى دیمەنەكان و باڵادەستكردنى ئەفسونى شیعر لە پێكەوە گرێدانى تەواوى ڕەگەزەكانى فیلم بۆ زیاتر كاریگەربوون و بەخشینى چێژ لە پێناو گەیاندنى ناواخنى فیكریی فیلمەكانیدا، نمونەى بەرچاوى هەریەك لەمانەش سەرجەمى فیلمەكانی لاى من بەتایبەت فیلمى (شیرین)ە كە بەجۆرێكى جیاواز لە زۆرینەى فیلمەكانى دونیا هەریەك لە ڕەگەزەكانى دروستكردنى فیلمى تێدا بەكارهێنراوە و شیعریەت لە بابەت و تەكنیك و چۆنێتى بەیانكردنى فیلمدا گەیشتووەتە ئاستێكى بەرزى وەها كە كەم كەس هەیە بتوانێت لەبەرامبەرییدا تووشی سەرسوڕمان نەبێت.
ئەوەى كیاڕۆستەمى دەیكات لە سینەمادا نزیك لەوەى كە (تاركۆڤسكى)یش لە فیلمەكانیدا كردوویەتى بە چەشنێكى ستاتیكى و شیعریی وەها دەمانخاتە ناو كەشی فیلمەكانییەوە كە هەركات و لەلاى هەر دەرهێنەرێكى دیكە ئەو جۆرەمان لە فیلم بینییەوە، بیناسینەوە و بزانین كە ئەمە ستایڵی كێیە؟ چونكە كەم دەرهێنەر هەیە لە دونیادا پەناى نەبردبێتە بەر خوڵقاندنى شیعرییەت لە فیلمەكانیدا، بەڵام كەسیان وەك (تاركۆڤسكى) نەبوونەتە شاعیری سینەما و كەسیشیان وەك (کیاڕۆستەمى) نەیانتوانیوە شیعرییەتێكى تایبەت بەخۆیان لە تەواوى ڕەگەزەكانى فیلمدا بەرجەستە بكەن.
ئەم ڕوانینەى (كیاڕۆستەمى) لە فیلمەكانیدا دروست وابەستەیە بە هەستى شاعیرانەى ئەوەوە بۆ دونیا، تاكو ئاستێكى وەها كە وەك دەبینین زۆرجار لە پاڵ دروستكردنى فیلمدا پەناى بردۆتە بەر نووسینى شیعر، كاتێكیش شیعرەكانى دەخوێنیتەوە دیسانەوە درك بە ڕوانگەى سینەمایی ئەو دەكەین لە ناو شیعرەكانیدا بە جۆرێك كە هەست دەكەین هەر پارچەیەكى كورت لە شیعرەكانى فرێمی فیلمێكى سینەماییە و شاعیر ویستوویەتى وێنەى ساتەوەختە شیعرییەكانى بە تەكنیكێكى سینەمایی بگرێت، كە ئەمەش تایبەتمەندییەكى بە شیعرەكانى ئەو بەخشیوە كە بۆخۆم بەر لەو تەنیا لە وێنە شیعرییەكانى سینەماكاری ئیتاڵی (پازۆلینی)دا بەریكەوتووم، بەو پێیەى ئەویش لەیەك كاتدا هەم دەرهێنەری سینەما و هەمیش شاعیربووە.
لە میانى خوێندنەوەى شیعرەكانى هەریەك لەم دەرهێنەرانەى سینەماوە باشتر لەو پەیوەندییە بەهێزەى نێوان سینەما و شیعر تێدەگەین و كەم كەس هەیە لە كاتى خوێندنەوەى شیعرەكانیاندا ئارەزووى بینینى فیلمەكانیشیانى تێدا دروست نەبێت، كاتێكیش سەیری فیلمەكانیان دەكەین تێدەگەین كە جیاوازییەكى ئەوتۆ لە نێوان فیلم و شیعرەكانیاندا نییە، بەڵكو ئەوەى لاى ئەوان گرنگبووە دەربڕینە، دەربرینى دونابیینییەك كە لاى هەریەكێکیان بەجۆرێكە، كە وەك دیارە ئەوەى (پازۆلینى) ویستوویەتى زۆرجار دیدێكى سادیزم و ڕەخنەگرانەیە لە سیاسەت و نیشاندانى دیوە تاریك و شاراوەكانى دەروونى مرۆڤە، هەرچی (كیاڕۆستەمی)یە دەیەوێن هەندێك لە كێشە و گرفتەكانى مرۆڤ بە تێكەڵەیەك لە دیدێكى ڕەخنەگرانە بخاتەڕوو، هاوكات ڕەخنەى ئەو سیستە كۆمەڵایەتی و ئاینییە بكات كە ڕێگە نادات مرۆڤ وەك پێویست ئازاد بێت.
لە ئەنجامدا ئەم جۆرە لە دەرهێنەر زیاتر ئەو ڕوانینەمان لا دەچەسپێنن كە گرنگە دەرهێنەر ئەگەر شاعیریش نەبێت، پێویستە دونیابینییەكى شاعیرانەى هەبێت، یاخود دەستى هەبێت لە خوڵقاندنى شیعرییەتى ڕەگەزەكانى فیلمدا، چونكە ئەوە شیعرە نەمرى دەبەخشێتە شتەكان، هونەریش بۆ ئەوەى نەمر بێت، پێویستە بەردەوام ئاو لە شیعر بخواتەوە و وابكات ئەفسونى شیعر ببێتە هۆیەك بۆ زیاتر گەیاندن و كاریگەربوونى.
